Koszykarstwo-plecionkarstwo

Koszykarstwo-plecionkarstwo to szczególna profesja. Rzemiosło, które ma długą tradycję. Jak czytamy w książce „Piękno użyteczne czy piękno ginące” Alfred Gauda w rozdziale „Plecionkarstwo” zaznacza, że odgrywało ono znaczącą rolę, szczególnie w tradycyjnej gospodarce wiejskiej. „Wyroby plecione z różnych surowców, stosowane i używane były w wielu dziedzinach kultury materialnej, jak: budownictwo, zbieractwo, łowiectwo, rybołówstwo, hodowla, rolnictwo, transport i ubiór. Szerokie uprawianie rękodzieła plecionkarskiego wynikało z dużego zapotrzebowania na tego typu wytwory oraz z łatwością zdobycia surowców i dość prostych sposobów wyplatania”1. Badacze kultury ludowej wskazują, że umiejętności wyplatania przekazywane były z pokolenia na pokolenie. Większość wytworów przeznaczona była na własny użytek lub sprzedawana podczas targów, na jarmarkach. Nie uznawane za odrębną gałąź twórczości ludowej plecionkarstwo dość późno, jak pisze autor dostrzeżone zostało przez etnografów. Wyjątek stanowi Izydor Gulgowski, który w pracy „Kaszubi” dostrzegł artystyczne walory kaszubskich plecionek, ratując je od zapomnienia. A. Gauda podaje także, że plecionkarstwo najdłużej zachowało się we wschodniej i środkowej oraz północno-wschodniej Polsce. Niestety przemysł i przemiany jakie się z tym wiązały wypierały przedmioty ręcznie robione. Do ochrony rękodzieła przyczyniły się cepeliowskie spółdzielnie. Rudnik nad Sanem jak wspomina cytowany autor staje się szczególnie ważnym ośrodkiem wikliniarskim. Natomiast Muzeum Wikliniarstwa i Chmielarstwa w Nowym Tomyślu w Wielkopolsce gromadząc liczne eksponaty pielęgnuje i zachowuje do dziś to niezwykle piękne rzemiosło.

Jak czytamy w przywołanej pozycji, do podstawowych surowców ludowego plecionkarstwa należy: wiklina – z wierzby, słoma, korzenie sosny, świerku i jałowca, rogożyna, pędy i łyko młodych drzew, sporadycznie rwa i sitowie. Gauda wymienia także łuby – czyli cienkie deseczki sosnowe, włosie. Wspominając o narzędziach wylicza: nóż, widełki żelazne do okorowania wikliny, przyrząd do łupania wikliny, iglicę drewnianą do wyrobów ze słomy czy żelazne szpilki. Ponad to: pionowy warsztat do wyplatania koszyków rogożynowych, formy drewniane, warsztaty włosiankarskie, obcęgi, młotek.

W zależności od surowca stosowane były inne techniki plecionkarskie np.: technika żeberkowo-krzyżowa, taśmowo-krzyżowa, sznurkowo-krzyżowa, technika spiralna, spiralno-pętelkowa, warkoczowa. Dodatkowymi, nie plecionkarskimi była technika skręcania.

I jak podsumowuje cytowany autor: „Do głównych cech potwierdzających wspomniany charakter artystyczny plecionek zaliczyć należy same kształty i proporcje wytworów, prostotę i funkcjonalność kształtów, właściwy dobór surowca i splotów, zgodność form z materiałem, przemyślane operowanie zróżnicowaną fakturą zewnętrzną, czy wreszcie (choć rzadko) zastosowaną kolorystykę. Tę ostatnią uzyskiwano zwykle poprzez stosowanie malowania oraz poprzez dobór samego surowca w różnych kolorach (wiklina)”.2

Wojciech Świątkowski mistrz Koszykarz-Plecionkarz, który do niedawna uczył w Zespole Szkół w Jaworze w ramach jednego z wydarzeń, które promowało wykorzystanie wikliny we florystyce opowiadając o rzemiośle i tradycji wikliniarstwa wskazywał na różnice drzemiące w pędzie i gałązkach drzew, w formach dostępnych wiklin oraz ich gatunkach. Przygotowanie wikliny bowiem to praca, która wymaga wiedzy, poznania wielu metod i technik. Na przykład za pomocą metody moczarkowania i metody hydrofonicznej, możemy prawidłowo okorować pędy i uzyskać pożądany kolorów. Długość i giętkość materiału podpowie możliwości wykorzystania surowca. Warto wiedzieć, że potocznie używane słowo wikliniarstwo znaczeniowo to nie to samo co plecionkarstwo-koszykarstwo. Wikliniarstwo to plantacyjna uprawa wierzby wikliniarskiej, jej zbiór i przygotowanie. Plecionkarstwo natomiast to rzemiosło, które wykorzystując walory roślin do wyplatania pięknych, praktycznych i dekoracyjnych form. Znane wszystkim kosze, koszyczki, kufry, meble, maty, płoty czy architektura ogrodowa to naprawdę nie wszystko. Możliwości jaki drzemią w wiklinowym patyku możemy zobaczyć również w wolno stojących lub wpisanych w pejzaż małych i dużych formach artystycznych. Bardzo wiele zależy jednak od umiejętności i znajomości profesji jaką jest plecionkarstw i koszykarstwo. Klasyfikacja zawodu i specjalności uwarunkowana jest dobrą praktyką.

W Zespole Szkół w Jaworze, która jest drugą w Polsce, a pierwszą na Dolnym Śląsku placówką można nauczyć się tego pięknego rzemiosła. Szkół w samej Europie jest nie wiele. Tym bardziej cieszy, że na wyciągnięcie ręki można przyjrzeć się pracy mistrzów, samemu doświadczyć współdziałania z wikliną. Słuchacze na tym kierunku zdobywają wiedzę na temat uprawy wikliny, jej przygotowania do dalszego wyplotu. Poznają sploty, techniki, wyplatają wyroby użytkowe i dekoracyjne, drobne meble z wikliny oraz innych surowców i materiałów stosowanych w plecionkarstwie. Koszykarz-plecionkarz wykonuje bardzo różnorodne zadania. Prócz wyplatania, ocenia również jakość wytworu. Wybiera sploty, modeluje. Wykonuje części składowe pracy, łączy je, wykonuje konstrukcję nośną. Ręcznie lub mechanicznie tworzy taśmy wiklinowe. Ozdabia (uszlachetnia) wyroby przez barwienie, lakierowanie, siarkowanie itp. Dekoruje. Suszy i składuje. Wykonuje również prace związane z konserwacją, magazynowaniem, pakowaniem oraz transportem materiałów i wyrobów.

Obecnie pracownie koszykarsko-plecionkarską w Zespole Szkół w Jaworze prowadzi mistrz w zawodzie Rafał Górczyński. Laureat licznych nagród krajowych i międzynarodowych. W latach 2006-2010 jako prezes wspierał działania Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Plecionkarzy i Wikliniarzy. Społecznik, aktywnie zaangażowany w różnego rodzaju przedsięwzięcia wikliniarskie. Od lat pielęgnuje wartości związane z Polską Wikliną.

Więcej na temat samej nauki na kierunku koszykarz-plecionkarz w Zespole Szkół w Jaworze można przeczytać na stronie: http://zespolszkoljawor.pl/koszykarz-plecionkarz.html

1. "Piękno użyteczne czy piękno ginące", red. B. Kopczyńska-Jaworska, M. Niewiadomska-Rudnicka, wyd. Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Łódź 1997, str. 113
2. Tamże, str. 117.
3. https://jawor24h.pl/niezwykly-kierunek-w-jaworskim-medyku,7728,a.html
4.http://www.zespolszkoljawor.pl/koszykarz-plecionkarz.html